Phân tán và tập trung

Nhìn báo cáo tài chính những doanh nghiệp gặp khó khăn vì ngập trong nợ nần hiện nay,có thể nhận ra phần lớn là do các chủ doanh nghiệp đã nỗ lực đa dạng hóa hoạt động kinh doanhcủa mình theo nguyên tắc phòng chống rủi ro, “không bỏ trứng vào chung một rỗ”.

Tuy nhiên, nguyên tắc kinh doanh trên chỉ áp dụng trong lĩnh vực đầu tư tài chính. Các chuyên gia đầu tư tài chính thuờng vận dụng quy luật phân tán trong việc chọn các cổ phiếu vàorỗ đầu tư của mình, sao cho khi đã quyết định đầu tư vào cổ phiếu của một ngành nào đó, các cổ phiếu khác chọn tiếp theo sẽ là loại có ít quan hệ với ngành của cổ phiếu đã chọn. Chẳng hạn, nếu quyết định đầu tư cổ phiếu ngành bánh kẹo sẽ không mua thêm cổ phiếu ngành mía đường...​

Việc vận dụng khái niệm phòng ngừa rủi ro trong đầu tư tài chính vào việc mở rộng hoạtđộng kinh doanh, đa dạng hóa ngành nghề của doanh nghiệp đã bị hiểu sai và đã đẩy không ítdoanh nghiệp vào hoàn cảnh gặp khó khăn, nhiều doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ phá sản cận kề khi nền kinh tế chưa có dấu hiệu đảo chiều như hiện nay. Tuy nhiên, các chủ doanh nghiệp cần nhận thức rằng khó khăn họ đang gặp phải hiện nay là sai lầm về mặt chiến lược kinh doanh, còn các vấn đề tác động của chính sách kinh tế vĩ mô hay suy thoái kinh tế chỉ là tác động từ bên ngoài.

Quy tắc tập tring “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” mới là kim chỉ nam cho doanh nghiệp trong việc định hướng hoạt động kinh doanh.  Nghĩa là, khi hoạt động trong một ngành nghề gì, cần phải tập trung cao độ để tìm cách mở rộng thị phần, doanh số. Vì đây là cơ sở nền tảng đểcho doanh nghiệp có thể hạ giá thành sản xuất nhờ sản lượng tăng và từ đó, có thể linh hoạt trong điều chỉnh giá bán thành phẩm khi gặp cạnh tranh trên thuơng trường. Ngành dệt ở Anh, ngành sản xuất ô tô ở Mỹ cũng đã đi vào một thời cực thịnh nhờ áp dụng đúng nguyên tắc như thế.Cũng rất dễ nhận thấy điều này ở các nhà sản xuất Trung Quốc ngày nay, khi họ đã đưa nước này trở thành một nhà xưởng của thế giới. Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản lựa chọn Thái Lan làm bãi đáp tạm thời trong nỗ lực hóa giải khó khăn do quan hệ ngoại giao với Trung Quốc nhờ các nhà sản xuất Thái Lan đáp ứng được việc thay thế các nhà cung cấp của Trung Quốc trong việc sản xuất hàng hóa phụ trợ đi theo các nhà máy sản xuất ô tô.

Do đâu chủ doanh nghiệp Việt lại nhanh chóng đa dạng hóa hoạt động kinh doanh khi chưa tích lũy vốn lớn và khi thị truờng vẫn còn đất trống để cho họ tung hoành trong những nămtrước đây? Trước hết, cũng chính là sự nôn nóng tích lũy vốn.  Cơ hội kinh doanh thời mở cửa hết sức hấp dẫn đã khiến cho các chủ doanh nghiệp cảm thấy kiếm lợi nhuận dễ dàng, vì thế, tâm lý phải tranh thủ càng nhanh càng tốt kẻo mất cơ hội đã đẩy họ vung tay quá trán.

Một số doanh nghiệp tận dụng mối quan hệ với chính quyền đã tìm cách chuyển đổi mục đích sử dụng đất đai thành các dự án đầu tư khu công nghiệp, khu dân cư…để ăn theo hệ thốngquy hoạch hạ tầng. Những dự án vẽ trên giấy hầu như không đáp ứng nhu cầu của đại bộ phận người dân, thực chất đây chỉ là cách biến đất đai giá trị thấp thành giá trị cao để thu lợi. Tương tự, việc mở rộng thị trường xuất khẩu nông thủy sản cũng đã tạo động cơ phá rừng trồng cây công nghiệp hoặc lấn biển, đắp đê để nuôi trồng thủy sản…Những công việc này nhìn chung là tốt nếu doanh nghiệp tập trung đầu tư theo hướng tích hợp chuyên sâu, khai thác công nghệ mới để tăng năng suất, giảm giá thành để đứng vững trước cạnh tranh gay gắt của thị trường thương mại quốc tế.

Hiện vẫn có rất nhiều doanh nghiệp sản xuất hàng nông thủy sản đã đứng vững từ cách làm ăn chuyên sâu này. Rất tiếc, không ít doanh nghiệp đã biến việc đầu tư khai thác tiềm năng đất đai trong sản xuất nông nghiệp thành mục tiêu đầu tư bất động sản. Kết quả là sản xuất nông nghiệp không được đầu tư đến nơi đến chốn, trong khi phần lớn vốn đầu tư đã dùng vào việc mở rộng diện tích sở hữu. Khi đối mặt với việc thu hồi dự án vì không triển khai đúng hạn, nhiều doanh nghiệp xoay xở vay vốn ngắn hạn để nuôi các dự án đầu tư dài hạn. Việc này cũng đã xãy ra khá phổ biến với các dự án đầu tư vào du lịch khiến các công trình khách sạn, nghỉ dưỡng do các nhà đầu tư trong nuớc triển khai thường thiếu đồng bộ và không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn, vệ sinh công nghiệp của ngành du lịch.

Thiếu kiên trì trước môi trường cạnh tranh mỗi càng ngày càng gay gắt có thể là nguyên nhân đa dạng hóa ngành nghề. Việc mở cửa theo điều kiện gia nhập WTO và việc tham gia các hiệp định thương mại tự do đã đặt các doanh nghiệp trong nước trước sức cạnh tranh rất lớn. Đối mặt vớiáp lực cạnh tranh, nhiều chủ doanh nghiệp tìm cách nhảy sang các ngành nghề khác để tìm lối thoát.

Hy vọng, qua cuộc khủng hoảng này nhiều chủ doanh nghiệp nhận thấy những sai lầm của mìnhđể kịp điều chỉnh định hướng kinh doanh, vượt qua khủng hoảng.

Vì sao giá một ly cà phê ở TP HCM và HN cao hơn các địa phương khác?

Khi trả lời câu hỏi này, có thể nhiều người nói ngay, “Vì đấy là chốn phồn hoa đô hội, nơi không làm ra sản phẩm mà chỉ tiêu thụ hàng hóa chuyển từ nơi khác đến?”  Theo tôi câu trả lời này chưa đúng vì mấy lý do sau đây.

-

Giá cả điều chỉnh theo quy luật cung cầu. Nghĩa là, giá cả điều chỉnh theo mức độ khan hiếm/phổ biến của chúng trong thị trường. Ví dụ, hàng nhiều do sản xuất vượt nhu cầu hoặc nhiều người bán, ít người mua, giá sẽ giảm và ngược lại.Trong trường hợp này, giá sinh hoạt ở hai địa phương nói trên phải thấp vì hai nơi này là đầu mối tiêu thụ hàng hóa. Nhà cung cấp, người bán hàng đưa hàng về nhiều sẽ khiến cho giá hàng hóa có xu thế giảm.  Đi chợ mua rau giá rẻ ở chợ đầu mối Cầu Muối, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh là một ví dụ.

-

Giá cả cao/thấp do sở thích/cảm nhận của người dùng đối với hàng hóa hay giá trị dịch vụ của người bán hàng. Bố trí cửa hàng nơi sang trọng, hàng hợp thời trang hét giá cao người dùng có thể mua khi đã cảm thấy thích thú. Hơn nữa nụ cười cô bán hàng đẹp, ăn nói có duyên cũng dễ làm say đắm và thu hút người mua… Vì lý do này các hàng thời trang, mỹ phẩm…thường chọn nhân viên bán hàng có nhan sắc và được huấn luyện cách ăn nói, giao tiếp với khách hàng…

-

Giá cả cao/thấp còn tùy thuộc vào ảnh hưởng của người bán. Ở thế cực đoan, nhà độc quyền xuất hiện và quyết định giá bán cao trong thị trường, người mua chỉ có lựa chọn “mua hay không” mà thôi.

Ngoài những lý do trên, trên thị trường còn xuất hiện nhóm độc quyền ẩn danh, các nhóm này có thể vô tình hay cố ý ngầm thiết lập một mức giá người tiêu dùng sẽ phải mua hay thanh toán.

Theo tôi, đây là vấn đề cần nghiên cứu điều tra thêm để kết luận.  Là một tín đồ của cà phê, xin nêu một dẫn chứng để chúng ta cùng suy nghĩ.  Nếu đi một vòng các khu phố trên đường Nguyễn Huệ, Đồng Khởi, Lê Lợi, Hàm Nghi thuộc quận 1, thành phố HCM, hay các khu phố chính ở Hà Nội ta nhận thấy giá một ly cà phê cao ngất ngưỡng. Ví dụ, một ly cà phê đá ở các cửa hàng Highlands, Trung Nguyên, Coffee Bean & Tea Leaf…trong khu vực này thường có giá từ 25ngàn đến 100 ngàn đồng. Giá này không hề giảm trong bối cảnh ế ẩm của thị trường địa ốc và suy giảm kinh tế.  Và, vì người tiêu dùng vẫn chấp nhận nên các tiệm cà phê vẫn âm thầm nhìn nhau để thiết lập mức giá một ly cà phê cao bất thường trong một xứ sở xuất khẩu cà phê hàng đầu của thế giới như nước ta?

Khi bão tan

Một ngày nọ, tôi đón một nhà đầu tư bất động sản người Ý để đưa ông đi xem vùng đất đã được một tỉnh ở miền Trung cấp phép đầu tư.  Đến nơi cũng vừa quá buổi trưa, nhà đầu tư vui vẻ dùng bữa ngay trên vùng đất hứa. Nhưng vừa ăn chưa xong, ông lại nằng nặc đòi đi ngay. Lo lắng và lúng túng  không hiểu có điều gì không đúng phép xã giao, tôi cố thuyết phục ông cho biết lý do và có lẽ cho rằng mình là một ông lão trên 70 nên ông chẳng cần lịch sự, nóng nảy hất hàm hỏi tôi,“Cậu đã làm gì trước khi đảm trách việc này?” Khi nghe tôi nói mình là một kỹ sư,  ông cười phá lên, “Tôi đi khắp các nước xã hội chủ nghĩa trước đây, ở đâu cũng gặp kiểu người như cậu.” Đang ngơ gác chưa hiểu ông ngụ ý gì lại nghe ông nói. Các cậu là những thằng duy ý chí, gặp cơ hội thì muốn làm giàu cho nhanh, bất chấp điều gì xảy ra cho nhà đầu tư trong tương lai. Thử hỏi ai bỏ ra cả triệu đô để mua nhà ở của một resort tôi được giới thiệu và nghỉ qua đêm ngoài Đà Nẵng hay nếu cậu có vài trăm ngàn đô để xây nhà, cậu có xây trên bãi cát này hay xây nhà trên quả đồi kia?”.  Nhìn vẻ mặt ngơ ngác và vô tư có lẽ ông đoán được tôi không can dự trong việc tạo ra việc đầu tư này nên ông thay đổi thái độ và từ tốn giảng giải, “Các cậu hãy nghĩ đến nhà đầu tư khi họ mua sản phẩm, sau này bán lại họ có thể bán nhanh và có lãi không thì mới nên đi vào lĩnh vực kinh doanh bất động sản.”

Nhiều năm trước đây tôi có dịp làm việc với một sinh viên mới tốt nghiệp người Anh đến từ Hong Kong. Cậu ta học về kinh tế và luật nhưng còn rất trẻ nên chỉ được bố trí tìm hiểu luật ngân hàng của Việt Nam vừa mới được ban hành. Một hôm cậu cầm cuốn luật ngân hàng đặt trên bàn làm việc của tôi chỉ vào chỗ in đậm bằng bút dạ quang nói. “Chỗ này ngân hàng có thể kiếm rất nhiều tiền.”  Theo cậu ta, khi nhà nước cho phép ngân hàng thương mại mở công ty chứng khoán, nếu thị trường nóng lên, nhân viên ngân hàng có thể rút tiền vay từ ngân hàng đổ vào mua các mã chứng khoán tốt rồi chọn thời điểm thoát ra, trả lại phần vốn của ngân hàng.  Nhưng nếu ở tình thế ngược lại, chứng khoán tuột dốc, hết sức nguy hiểm cho ngân hàng. Đó là lý do tại sao các nước phát triển rất thận trọng trong việc cho phép kiểu hai trong một này.

...Đang đối mặt và tìm cách thoát ra tâm bão nhưng khi bão tan chúng ta cần sửa chữa ngay từ hệ thống bằng cách tìm các giải pháp để hạ giá đất và chấn chỉnh lại hệ thống ngân hàng.

Cơ hội thoát khỏi tâm bão

Có lẽ chúng ta đang ở trong tâm của cơn bão kinh tế. Tuy nhiên, đối phó với khủng hoảng kinh tế đang diễn ra cho thấy cơ quan chức năng đã rất lúng túng trong việc quản lý các dòng vốn nóng, cộng thêm lòng ham muốn bản năng của lớp doanh nhân nôn nóng làm giàu sao cho nhanh nhất, đã làm cho thị trường bất động sản, thị trường chứng khoán, hệ thống ngân hàng Việt Nam bốc hỏa thành cơn lốc. Trước thực tế này báo chí nước ngoài gần đây mỉa mai Việt Nam là “Con hổ biến thành chú mèo ướt”, là “Tấm gương xấu” cho các nước đang phát triển.

Quả là hơi oan, vì người Việt chưa bao giờ tự coi mình là hổ.

Hy vọng chúng ta sẽ vượt qua cơn bão kinh tế này từ niềm tin về đặc tính của dân tộc, biết khai thác các thế mạnh và khắc phục các điểm yếu sau đây.

Áp lực cạnh tranh khu vực nhưng là cơ hội để thay đổi

Sau nhiều thập kỷ được cai trị độc đoán bởi quân đội và bị cấm vận của Mỹ, Myanmar đang nổi lên thành điểm nóng thu hút đầu tư của nước ngoài. Trước tình hình này, một số nhà đầu tư bắt đầu giảm chú ý vào các nước láng giềng ASEAN để khăn gói lên đường sang vùng đất mới.

Vốn cũng như máu lưu thông trong cơ thể. Vốn chảy đến nơi nào kinh tế năng động và sinh lợi lớn. Vì thế, không chỉ có Việt Nam, các quốc gia thuộc nhóm gia nhập ASEAN gần đây đều ở thế bất lợi đối với sự trổi dậy của Myanmar. Vì thế, song song với việc tìm ra giải pháp để bù đắp giảm sút FDI ở một số khu vực của nền kinh tế, chúng ta cần chú trọng hơn đến các lĩnh vực vẫn còn nhiều thế mạnh, đó là các nhà máy lắp ráp chế tạo hàng điện tử, viễn thông; nhà máy dệt nhuộm, vải sợi cung cấp nguyên liệu cho thị trường các tỉnh Nam Trung Quốc. Sở dĩ có hiện tượng này vì tính toán lợi thế về thuế xuất nhập khẩu khi Hiệp định Thương mại tự do các nước ASEAN (AFTA) và ASEAN+3 có hiệu lực, các nhà sản xuất Hàn Quốc, Nhật, Singapore, EU vẫn muốn tiếp tục đầu tư mạnh các nhà máy chế tạo, lắp ráp các mặt hàng này nhất là các tỉnh phía Bắc. Hơn nữa, cơ sở hạ tầng được cải thiện, giá nhân công thấp ở các tỉnh phía Bắc nước ta so với nhân công các nước Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia…cũng là một thực tế thêm thu hút các nhà đầu tư quốc tế.

Việc sử dụng vốn ODA tuy vẫn quan trọng nhưng không còn hấp dẫn do nhiều nước coi Việt Nam là nước không còn thích hợp với loại hình vốn này. Thay vào đó, nên mạnh dạn mở cửa cho các công ty quốc tế trong lĩnh vực đầu tư hạ tầng theo hình thức xây dựng - chuyển giao (BT) hoặc hình thức xây dựng-vận hành-chuyển giao (BOT) theo hướng hợp tác công tư (PPP). Chính phủ Nhật và Indonesia trong tháng 10/2012 đã ký hợp tác song phương theo hình thức PPP một thỏa thuận lên đến 24 tỷ đô la nhằm nâng cấp hạ tầng một số khu vực trọng điểm kinh tế ở Indonesia.  Nếu chúng ta không mạnh dạn lôi kéo các công ty Nhật theo hướng này, Indonesia, Philippine sẽ nhanh chóng trở  thành điểm thu hút đầu tư của Nhật và như thế việc thu hút nguồn vốn FDI sẽ khó khăn hơn.

Nguồn vốn của Mỹ cũng sẵn sàng đổ vào Việt Nam. Trong cuộc viếng thăm liên tiếp của đại diện ngân hàng này cho thấy, Việt Nam được xếp vào 6 quốc gia  hàng đầu của Mỹ trong việc cấp  hạn mức tín dụng từ  ngân hàng Eximbank Mỹ. Khoảng hạn mức tín dụng 1,5 tỷ đô la Mỹ sẵn sàng cho vay mua thiết bị hàng không, đầu tư  hạ tầng trong đó chú trọng hình thức PPP.

Các tập đoàn công nghiệp, hạ tầng của Trung Quốc hiện cũng đang tích cực tìm cách tham gia đấu thầu các dự án phát triển hạ tầng ở Việt Nam và các nước khác do tình trạng phát triển trong lĩnh vực này đã bão hòa ở Trung Quốc. Theo các đơn vị tư vấn cho các công ty này, hiện các gói tài chính khoảng 400 triệu đô la Mỹ được ưu tiên xem xét theo phương thức BT hoặc PPP.

Quan sát thực tế, các tuyến đường sắt trên cao ở Bang Kok, Thái Lan, MRT ở Kuala Lumpur, Malaysia... giai đoạn đầu đều do các nhà đầu tư quốc tế xây dựng, vận hành và khai thác. Còn ở TP.HCM, các dự án BOT do các công ty trong nước đầu tư hiện nay rất bất cập, do thiếu vốn, thiếu phối hợp đồng bộ trong quản lý điều hành. Chẳng hạn, dự án BOT cầu - đường Bình Triệu II; dự án BOT nâng cấp, mở rộng liên tỉnh lộ 15 giai đoạn 2; và hiện nay, dự án BOT cầu Phú Mỹ đang đứng trước nguy cơ phá sản... Gần đây báo chí cũng đã nêu vấn nạn hệ thống thu phí rào kín các ngỏ đường TP HCM khiến cho dư luận có thể hiểu sai hình thức đầu tư này.

Để thu hút FDI vào nước ta trở lại, chúng ta cần mạnh dạn áp dụng thực tiễn trên.  Thủ tướng Võ Văn Kiệt lúc còn đương thời đã nhắc nhỡ rằng phải nghĩ đến lợi ích của nhà đầu tư mới làm tốt thu hút đầu tư. Dưới sự lãnh đạo của ông đã góp phần đưa một lượng vốn   FDI lớn vào nước ta. Chẳng hạn, tỉnh Bình Dương đã rất thành công thu hút được nhà đầu tư Singapore vào VSIP từ một khu đã thành bảy khu cũng xuất phát từ tâm thế này.  Nhiều doanh nghiệp trong nước khiêm tốn học hỏi bằng cách làm phụ như lắp ráp, thi công xây dựng... một thời gian đã vươn lên làm chủ, làm chính.

Tái sắp xếp hệ thống ngân hàng

Vấn đề nan giải của hệ thống ngân hàng trong thời gian qua và hiện nay có phần do sơ hở ngay từ luật. Việc cho phép các ngân hàng mở cửa ào ạt cùng với việc mở và sở hữu các công ty chứng khoán đã giúp cho các nhóm quyền lợi sử dụng chuyển vốn qua lại theo hình thức bình thông nhau dẫn đến nền kinh tế bị lũng đoạn trên ba lĩnh vực nền tảng của nền kinh tế đó là ngân hàng, chứng khoán và địa ốc. Vì vậy, cần thiết phải chấn chỉnh ngay hệ thống ngân hàng, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ theo hướng tách biệt sự liên thông hoặc chồng chéo.

Lãi suất cho vay cao, nhưng việc hạ lãi suất ngân hàng phải bắt đầu từ chính sách vĩ mô và ý chí cuả ngân hàng nhà nước. Các nước phát triển đều sử dụng lãi suất cơ bản do ngân hàng nhà nước thiết lập làm nền tảng cho các ngân hàng thương mại tái cấp vốn lẫn nhau và xác định lãi suất cho vay khách hàng dựa vào rủi ro của dòng vốn cho vay. Tuy vậy, một cách dễ hiểu, lãi suất cao hay thấp phụ thuộc vào dòng tiền thu ngân sách như thuế, thặng dư mậu dịch, tiền gửi từ nước ngoài và từ khả năng vay nợ cuả chính phủ.

Việc giải quyết tồn đọng bất động sản hiện nay, nhà nước cần lập quỹ nhà ở để cho người làm công ăn lương ở thành phố có thể vay dài hạn mua nhà ở. Trên thế giới ít phổ biến hình thức dùng khoản vay ngắn hạn để đầu tư mua nhà ở, thậm chí người mua nhà bằng tiền mặt còn bị nghi ngờ rửa tiền hoặc thu nhập bất chính. Chính phủ Singapore đã rất thành công trong việc dùng đầu tư công để giải quyết các khu nhà ở cho người dân có nhu cầu. Các chung cư công ở Singapore được quy hoạch và quản lý tốt, 5 năm được sơn mới một lần, người dân được vay dài hạn để mua nhà và việc trả lãi và vốn có thể kéo dài cả hai, ba thế hệ trong gia đình. Bên cạnh việc cung cấp nơi ở cho đại bộ phận người dân có nhu cầu, các khu chung cư do chính phủ đầu tư ở Singapore còn tạo ra thế đối trọng để tránh cho giá địa ốc bị lũng đoạn bởi các nhóm quyền lợi. Việt Nam cần học tập giải pháp này và nên quy hoạch thêm quỹ đất công để đầu tư nhà ở, tạo cơ sở cho việc thiết lập mặt bằng giá địa ốc trong đô thị, tránh việc giá địa ốc bị đẩy lên, cũng như kéo giá trị địa ốc về giá trị thực của nó.

Cần chấn chỉnh khâu cung cấp số liệu thống kê

Số liệu thống kê là nền tảng để đề ra chính sách kinh tế. Các trường đại học ở Mỹ, Singapore, Pháp… thường đóng góp nhiều về chính sách kinh tế cho quốc gia. Rất nhiều giáo sư kinh tế về sau trở thành bộ trưởng, thống đốc ngân hàng. Thực tế hiện nay tính trách nhiệm và độ tin cậy trong việc cung cấp số liệu thống kê phục vụ phát triển kinh tế ở Việt Nam có vấn đề. Không thể nào các sinh viên ngành kinh tế, thương mại lại phải trích dẫn số liệu của Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển Á châu (ADB), Tổ chức Phát triển Liên hiệp quốc (UNDP)... trong khi đáng lẽ ra, số liệu này phải được Tổng cục thống kê giao chìa khóa cho các khoa kinh tế, thương mại các trường đại học để truy cập cơ sở dữ liệu phục vụ nghiên cứu kinh tế. Số liệu thống kê hiện nay chưa cho phép so sánh và đánh giá chính xác thực trạng của các ngành kinh tế ngay cả những con số về nợ công, số liệu liên quan đến hiệu quả và sự phát triển của nền kinh tế cũng như các vấn đề khác. Vì thế, khi không nắm chắc được số liệu thực tế, không rõ các nhà cố vấn cho chính phủ làm thế nào để đưa ra những phân tích và kết luận xác đáng, từ đó chính phủ có thể nhận được đề xuất về chính sách quản lý một cách chính xác.

Cũng như ngân hàng nhà nước, tính độc lập của Tổng cục thống kê cần phải đặt ra.  Việc độc lập trong thu thập dữ liệu sẽ làm tăng độ minh bạch. Yếu tố này không những làm tăng uy tín quốc gia mà còn là yếu tố thu hút các nhà đầu tư quốc tế.

Thu hút tài năng từ các nước

Khủng hoảng kinh tế tạo ra sự dịch chuyển lao động từ nơi khó khăn đến nơi dễ kiếm việc làm. Khó khăn trong giải quyết công ăn việc làm khiến cho chính phủ ở các nước Mỹ, châu Âu và kể cả doanh nghiệp các nước này đặt ra ưu tiên tuyển dụng cho người bản xứ.  Đây là cơ hội tốt để thu hút tài năng từ các nước vào Việt Nam. 

Vả lại, trong khi nước ta đang bị tình trạng sa sút về chất lượng đào tạo, tình trạng bằng cấp chưa phản ánh năng lực đáp ứng nhu cầu công việc, nạn bằng giả... và nhất là thiếu kinh nghiệm kinh doanh quốc tế, chính phủ cần có chính sách thu hút tài năng Việt ở xứ người về chấn hưng tổ quốc. Sự ra đi của gần một triệu người Việt đến nhiều nơi trên thế giới qua nhiều thời kỳ lịch sử hóa ra lại có lợi cho đất nước trong thời kỳ kinh tế mới. Không chỉ phục vụ phát triển kinh tế trong nước, các chuyên viên kinh tế kỷ thuật người Việt được đào tạo ở các trường chất lượng cao trên thế giới hiện rất cần cho các công ty Việt Nam trong hoạt động xuất nhập khẩu, quản lý vốn đầu tư đi vào và đi ra của quốc gia và bành trướng hoạt động kinh doanh ra nước ngoài.  Kinh nghiệm nước ngoài cho thấy, sinh viên Đài Loan, Trung Quốc du học và ở lại làm việc cho các công ty của Anh, Mỹ, Úc hiện đang góp phần rất hiệu quả cho các công ty của họ bành trướng ra thế giới.

Bên cạnh đó, cuộc khủng hoảng kinh tế ở các quốc gia Âu Mỹ cũng sẽ giúp chúng ta thu hút chuyên gia quản lý khoa học, quản lý kinh tế của các nước này. Việc tham gia hoạt động của của chuyên gia nước ngoài không chỉ đóng góp trong công việc thực tế, mà sẽ giúp trao đổi văn hóa, tạo ra một môi trường làm việc quốc tế ngay trong đất nước mình.  Đây cũng chính là cách tiếp thị hình ảnh tốt nhất cho quốc gia.  Các nước Singapore, Nhật, Anh, Mỹ, Úc…đang dùng các chương trình học bổng, cấp visa việc làm… cũng nhằm thu hút chất xám từ các nước  khác.

Không chỉ việc làm, những năm đầu sau chiến tranh Nam Bắc Triều Tiên, chính phủ Hàn Quốc đã xây nhà cho chuyên gia ở, chu cấp tiền lương để thu hút nhân tài. Giá thuê nhà rẻ hoặc chính sách bán nhà cho chuyên gia quốc tế, Việt Kiều cũng góp phần thu hút tài năng phát triển đất nước.

Mặc khác, ngoài mục tiêu thu hút tài năng bằng chính sách nhà đất, kinh nghiệm phát triển  ổn định của ngành bất động sản Malaysia trong khi các nước trong khu vực kể cả Việt Nam đang gặp hạn do khủng hoảng kinh tế là nhờ  chính phủ đề ra chính sách "căn nhà thứ hai".  Chính sách này đã cho phép người nước ngoài, đặc biệt là người Hoa ở Hong Kong,Trung Quốc và ở các nước Đông Nam Á khác cũng như người Nhật đầu tư mua căn hộ ở Malaysia vừa để nghỉ dưỡng vừa để sinh lợi trong tương lai.

Một vài câu chuyện về dự báo kinh tế

Rockwell là công ty chuyên sản xuất trục truyền động ô tô của Mỹ. Là một công ty hàng đầu trong ngành chế tạo cơ khí, nhưng CEO Willard Rockwell rất lo xa.  Ông khuyên con trai nên học luôn hai bằng cử nhân ở đại học Penn State, một bằng kỹ thuật và một bằng kế toán. Ông nói, “Khi kinh tế bùng phát, ông chủ nào cũng cần kỹ sư, nhưng khi kinh tế lao dốc, kỹ sư là người sẽ bị họ sa thải đầu tiên và thay vào đó, các ông chủ sẽ đi tìm các chuyên viên kế toán để tìm cách cắt giảm chi phí bất cứ khoản nào có thể được.”

Việc lo xa này đã rất ứng nghiệm, khi thay cha làm giám đốc công ty, kết hợp với hiểu biết kỷ thuật và kiến thức kế toán, Rockwell con đã tiến hành sát nhập công ty của mình với Hãng Hàng không Bắc Mỹ, mặc dầu lúc đó hãng này đang phải đối mặt tình huống mất khoảng một triệu đô la Mỹ mỗi ngày.  Việc sát nhập thành công đã giúp Rockwell đưa công ty của mình  bước vào kỹ nghệ hàng không, sau này chế tạo hỏa tiển cho các chuyến bay Apollo, máy bay ném bom B1...và về sau đi xa và sâu hơn trong ngành hàng không vũ trụ như việc chế tạo tàu con thoi hiện nay.

Gia đình mục sư tin lành Trung Quốc, Tống Gia Thụ, người sinh ra các cô gái nổi tiếng như Tống Khánh Linh, Tống Mỹ Linh,… di cư  sang Mỹ từ thế kỷ 17. Nhờ hoạt động phát hành và phân phối kinh thánh ở Trung Quốc gia đình này đã trở nên giàu có.  Ngoài việc nuôi dạy con cái trở thành những người phụ nữ nổi tiếng, làm vợ của những anh hùng hào kiệt Trung Hoa như Tống Khánh Linh, làm vợ của Tôn Trung Văn, Tống Mỹ Linh làm vợ của Tưởng Giới Thạch, những thành viên gia đình họ Tống này còn giao một phần vốn tích lũy của mình cho các trường đại học Mỹ quản lý để lấy lãi cấp học bổng cho sinh viên Trung Quốc. Nhờ cách làm này, một số sinh viên ưu tú của Trung Quốc có điều kiện vào học tại các trường danh tiếng của Mỹ như Harvard, Vanderbilt, MIT...

Chính phủ Trung quốc thời mở của cũng đã tạo điều kiện để sinh viên du học và không đặt điều kiện bắt buột phải trở về phục vụ nước nhà. Giờ đây, khi các công ty lớn của nước này bành trướng hoạt động quốc tế như ở Canada, Úc, Mỹ…chính những sinh viên này lại là đầu mối để phục vụ kinh doanh cho các công ty Trung Quốc trên toàn cầu.

Không chỉ lo xa về giáo dục, gần đây thế giới còn rộ lên chuyện chính phủ Trung Quốc mua một lượng lớn trái phiếu chính phủ và cổ phiếu các công ty hàng đầu của Mỹ và Châu Âu.  Bằng biện pháp này, các công ty nước này có thể nắm bắt kỹ thuật, kinh nghiệm kinh doanh.  Về mặt vĩvmô, bất cứ biện pháp tài chính nào của chính phủ Mỹ và EU nhắm vào Trung Quốc đều phải cân nhắc thiệt hơn.  Chẳng hạn, chính sách phá giá đồng bạc để hàng hóa xuất khẩu của Mỹ dễ dàng thâm nhập thị trường quốc tế sẽ làm cho nợ nước ngoài (chẳng hạn, Trung Quốc) của nước này thêm áp lực và ngược lại.  Ngay cả trong đối ngoại, việc gia tăng quyền lợi thương mại của Mỹ ở Trung Quốc  sẽ làm cho mối quan hệ đồng minh chiến lược truyền thống của Mỹ với các quốc gia ít ảnh hưởng hơn bị lung lay, nếu không nói là có thể giảm tác dụng.

Không chỉ người Mỹ hay Trung Quốc mới giỏi vè dự báo kinh tế. Các quốc gia đang phát triển luôn bị ám ảnh bởi việc tranh dành quyền lực của các nhóm quyền lợi.  Nước láng giềng Miến Điện, nơi có hơn 100 sắc tộc sinh sống, cũng đã luôn xãy ra tranh giành quyền lực và bất ổn. Bà Aung San Suu Kyi trong một phát biểu mới đây ở Mỹ đã chỉ ra nguyên nhân tham nhũng, hối lộ của giới quyền lực nước này vì sự tranh giành quyền lực. Vì thế, chủ trương lập một chính phủ hòa hợp hòa giải, quản trị minh bạch đã đưa đến thành công của Bà.

Ở Việt Nam, chúng ta còn nhớ câu chuyện nổi tiếng trong thời Trịnh - Nguyễn phân tranh.  Chúa Nguyễn Hoàng tư vấn Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, nơi đâu là chốn dung thân.  Trạng Trình đã phán một câu, “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân.”  Chính câu nói ấy đã tạo ra một cuộc di dân ào ạt từ Thanh Hóa vào các tỉnh phía Nam, góp phần định hình nên mảnh đất chữ S của chúng ta ngày nay.

Không chỉ lo về chiến tranh, nhiều nước ở Châu Phi hiện nay còn ám ảnh bởi nạn đói.  Trong hoàn cảnh biến đổi khí hậu diễn tiến phức tạp, nỗ lực xóa đói giảm nghèo của nhân loại càng khó khăn thêm. Mặc dù Việt Nam ngày nay trở thành một quốc gia xuất khẩu gạo trong hệ thống giao thương quốc tế, nạn xâm thực bờ biển, ngập mặn sẽ đe dọa rất lớn đến hoạt động sản xuất nông nghiệp.  Vì thế, cần phải chú trọng công tác dự báo khí tượng cũng như có kế hoạch nhanh chóng chuyển đổi cơ cấu của nền kinh tế để đối phó với vấn nạn này.

Lòng nhân từ một nửa

Năm học mới đã đến, học sinh, sinh viên khắp nơi lũ lượt kéo nhau về tựu trường. Trong số những người trẻ tuổi ấy, có những sinh viên vừa trúng tuyển đại học, họ tập tểnh làm quen đường sá, tìm nơi trọ học…ở thành  phố Hồ Chí Minh và bắt đầu sự nghiệp bằng cuộc sống xa nhà. Câu chuyện của cháu P đến từ Phan Thiết bị phạt do vi phạm giao thông vì quẹo xe máy vào đường một chiều ở Ngã tư Bảy Hiền là một ví dụ rất thú vị về quan hệ giữa luật lệ và đạo đức trong cuộc sống ở xứ ta mỗi ngày.

Trời tối, cháu P lần đầu tiên điều khiển xe máy, trở về nhà từ quận 10 về quận Tân Bình đã rẻ vào đường một chiều.  Một cảnh sát giao thông thổi còi và phạt 400.000 đồng, nếu không có tiềnnộp, P sẽ bị giam xe.  P. khóc mếu máo, cho viên cảnh sát biết rằng mình ở tỉnh mới về thành phố để nhập học nên chưa quen đường, trong túi chỉ còn 200.000 đồng.  Viên cảnh sát đồng ý nhận tiền và cho P. đi tiếp.  Thế nhưng, khi được cho phép, P. vẫn đứng khóc ròng, vì không biết đi ngỏ nào để về nhà. Viên cảnh sát nhận ra đây là tình huống thật nên chỉ đường cho P. và còn ngỏ ý nếu không thể đi được, anh ta sẽ đưa về nhà. Dường như lòng nhân từ tận đáy lòng của anh trổi dậy, anh rút 100.000 đưa lại cho P.    

Câu chuyện này khi kể ra, nếu chúng ta nhìn theo con mắt của người hiểu luật giao thông, P. phải bị phạt 400.000 đồng vì đã vi phạm luật.  Nhưng việc nhận 100.000 của viên cảnh sát là sai luật vì số tiền này không xuất hóa đơn, ai biết anh ta có sung vào công quỹ hay không.  Nhìn về khía cạnh đạo đức, anh ta bị xung đột giữa quyền lợi cá nhân và lòng nhân từ. Lẽ ra anh ta bỏ túi gấp đôi số tiền. Nhưng lòng trắc ẩn khiến anh ta chỉ nhận một nửa.

Hanh xu của viên cảnh sát giao thông vừa đáng giận, vừa đáng thương.  Giáo dục lòng tự trọng nghề nghiệp, tính kỷ luật trong khi thi hành nhiệm vụ xem ra chưa đủ.  Song hành với các giải pháp này vẫn là giải pháp tăng thu nhập so với mặt bằng thị trường để viên cảnh sát có thểthanh thản làm nhiệm vụ.

Nhớ lại hồi còn là sinh viên ở nước ngoài. Một hôm, giữa khuya tôi nhận điện thoại của bạn cùng nhà rằng chiếc xe hơi sở hữu chung của chúng tôi đã bị đánh cắp.  Khoảng nửa tiếng sau,bạn tôi được một viên cảnh sát đưa về.  Sự việc làm cả nhà dường như tỉnh ngũ, đèn điện bậtsáng trưng, chúng tôi ngồi nhìn nhau than vắn thở dài. Chiếc ô tô đã qua sử dụng, tuy giá trịkhông lớn, nhưng vô cùng thiết yếu mỗi khi đến trường vào mùa tuyết lạnh và dùng xe để đi mua sắm mỗi tuần.  Thế nhưng, khoảng hơn một tiếng sau đó, chuông điện thoại đổ vang, viên cảnh sát cho biết đã tìm ra chiếc xe bỏ lại ở ngoại ô thành phố.  Anh ta báo sẽ quay lại chở bạn tôi đếnlái chiếc xe về. 

Một lần khác tô tự lái ô tô vào trung tâm khu phố cổ của San Francisco. Lần đầu tiên vào thành phố khiến tôi lạc lối, dù trước đó đã bỏ cả hàng giờ tìm hiểu bản đồ. Cũng như cháu P. tôi quẹo ô tô vào đường một chiều. Khi phát hiện mình sai đường, tôi đã bật đèn báo khẩn cấp và ngồi chờ cơ hội để quay xe.  Lúc đó, một gã thanh niên to lớn, đầu trọc, tay trần xăm trổ, tr9ng dáng rất dữ tợn, dừng xe hất hàm hỏi. “Mầy có vấn đề hả? Đợi một lát nhé”.  Khoảng ít phút sau, hắn quay lại, dừng xe trước mủi ô tô của tôi, tạo vừa đủ một khoảng trống để tôi quay đầu ô tô đi tiếp.

Chỉ mới hôm kia thôi, trên máy bay từ Kuala Lumpur về nước, tôi tình cờ ngồi cạnh một cô gái trẻ.  Cô cho biết đã phải vào bệnh viện mổ sỏi thận khi đi du lịch ở nước này.  Một viên chức nhập cư đã bỏ ra 8000 Ringit nộp cho bệnh viện để cô có thể xuất viện về nhà. Hiện cô vẫn còn mang nợ anh ta mà không biết bao giờ mới trả đuợc.

Thiếu giáo dục lòng tự trọng, thiếu kỷ luật, dân trí thấp, thu nhập thấp hay còn vấn đề gì khác khiến lòng nhân từ ở xứ ta chỉ còn một nửa?

Hai kiểu kinh doanh

Đây là lần thứ hai tôi sang Iskandar, Malaysia qua cửa khẩu Singapore. Đón tôi ở sân bay Changi vẫn là Sunny Wee, chủ doanh nghiệp một thành viên, nghĩa là công ty chỉ duy nhất có một mình ông vừa là chủ vừa là nhân viên mà thôi.

Ở Singapore khá phổ biến loại hình doanh nghiệp này. Đây là một mô hình kinh doanh độc đáo vì nó đòi hỏi rất cao tinh thần hợp tác, tin cậy lẫn nhau và tinh thần trách nhiệm giữa các doanh nghiệp trong hệ thống kinh doanh.

Ngồi chung xe do ông tự lái, chuông điện thoại đổ liên hồi, lúc thì từ Thượng Hải, lúc thì Indonesia, Malaysia... Điện thoại được tích hợp vào xe hơi nên không gây trở ngại gì. Hai lần chạy xe, chở tôi xuyên khắp đảo quốc Singapore, từ Nam lên Bắc, ông không hề tỏ ý chuyện chi phí xăng cộ, ăn uống, phí cầu đường, phí hải quan mỗi lần qua biên giới…và tất cả đều trả bằng thẻ điện tử. Lấy làm ái ngại, tôi nói, “Tôi sang đây là đi làm ăn, đề nghị ông gửi cho công ty tôi toàn bộ chi phí để chúng tôi hoàn trả.” Sunny cũng chẳng gợi ý tôi phải cam kết điều gì, cũng chẳng tỏ ra đồng ý hay không với ý kiến của tôi, dường như chỉ một quyết tâm hỗ trợ chúng tôi trúng thầu để ông có thể cung cấp cốp-pha cho công trình xây dựng, công việc hiện ông đang làm.

Ngồi trong xe hơi, nhìn ra cảnh phồn vinh, hiện đại nhưng ngăn nắp của Singapore, tôi thầm nghĩ, góp phần làm cho đảo quốc này trở thành một nơi giàu nhất thế giới có lẽ nhờ vào tập quán kinh doanh của những doanh nhân năng động, dám chấp nhận rủi ro, hết sức làm hài lòng khách hàng. Thử hỏi, cho dù chúng ta có mặc cảm về hoạt động môi giới thương mại, làm sao có thể “qua cầu rút ván” với những doanh nhân Singapore như Sunny Wee?

Buổi tối, Sunny đưa đến trọ tại một khách sạn có giá phòng phải chăng, bao quanh bởi rất nhiều quán ăn của nhiều nước khác nhau nằm trên đại lộ Bờ Đông thuộc khu Katong. Đây là khu khá phổ biến cho khách du lịch quốc tế thích giá phòng rẻ, đi lại dễ dàng và ăn uống đa dạng như kiểu các phố Tây ở Việt Nam.

Trên dãy phố cổ với kiến trúc thời thực dân Anh ở Singapore tôi phát hiện quán ăn LeViet. Như thường lệ, khi ra nuớc ngoài, thấy quán ăn của đồng hương, chúng ta thường sà vào ngay. Tuy nhiên, thật ái ngại khi thấy quán ăn này vắng hoe, không một thực khách, tần ngần một lúc, tôi đành bỏ đi. Bước vài mét sang quán ăn sát bên cạnh, nằm cùng dãy, bày bán thức ăn của người Hoa, tiếp đến là nhà hàng Ý, khách đến ăn đông nghẹt. Tản bộ một thêm một đoạn ngắn, tôi quyết định quay lại, vừa quan sát vừa tìm hiểu vì sao thực khách không chọn món ăn Việt. Ở trong nước tôi thường được nghe, món ăn Việt nổi tiếng khắp năm châu. Nem rán, phở được phong là vũ khí văn hóa của Việt Nam trên bước đường tiến ra chinh phục thế giới.

Vị trí quán không thông thoáng, nhân viên phục vụ ăn mặc hơi luộm thuộm và thiếu thái độ đon đả chào mời có thể làm cho thực khách không chú ý. Hơn nữa, bán món ăn đặc thù dân tộc có lẽ chỉ phù hợp với dân Việt. Vì thế, để thu hút thực khách người Việt, chủ nhân nên chú trọng quảng bá cho đông đảo sinh viên, học sinh Việt Nam du học ở Singapore thông qua wesite, tờ bướm phân phát trong khuôn viên đại học…Nghe nói Sài Gòn Tourist phối hợp với Đại sứ quán Việt Nam ở Myanmar tổ chức các buổi tối ở khách sạn năm sao để tiếp thị văn hóa ẩm thực Việt Nam. Nếu thế, chủ quán LeViet này cũng nên tìm sự hỗ trợ của cơ quan ngoại giao Việt Nam ở Singapore để biến quán ăn của mình trở thành một nơi giao lưu văn hóa ẩm thực và tất nhiên là để tăng doanh số.

Quả thật, không chỉ quán LeViet đơn độc ở Singapore, các doanh nhân nước ta do không biết cách phối hợp trong kinh doanh, trở nên đơn độc không những ở xứ người và cả ngay ở xứ mình. Trong khi đó, một mình một ngựa, doanh nhân điển hình như Sunny Wee của Singapore đã và đang thành công trong nền thương mại kết nối toàn cầu.

Ông Đội 2 Chiêu

Ông Đội hai chiêu

Thân tặng các anh em tổ khoan

“Ông Đội hai chiêu” là biệt danh được anh em tổ khoan địa chất tặng cho Ông Đội sau một sự kiện rất đáng nhớ trong đời khảo sát. Trước đó nhiều năm, khi còn khảo sát nền móng Nhà máy đường Đồng Bò ở Hòa Phong, Tuy Hòa, một hôm Ông Đội được Phạm Thái Linh nài nỉ mời đến nhà bạn gái của anh ta để ăn tối. Thật ra, mục đích của Linh là dùng sự xuất hiện của Ông Đội để ngầm giải thích cho cha mẹ cô Loan (sau này là vợ anh ấy), quan hệ của Linh với Loan là nghiêm túc.

Gia đình Loan sống ven sông Ba, gần cầu Đà Rằng. Buổi ăn tối ngoài món gà vườn luộc lá chanh, còn thêm canh cá chép nấu chua, do ông già vừa kéo lưới bắt được từ dưới sông lên. Đời khảo sát với bếp ăn tập thể đã quen “canh toàn quốc” và cá, mực muối nên được một bữa ăn ngon với vài ly rượu gạo do gia đình Loan tự nấu, Ông Đội ngủ rất say.

Sáng sớm tinh mơ, Ông Đội bỗng bị thức giấc bởi tiếng đấm đá thình thịch sau bức tường ngăn giữa nhà trên và chái dưới. Ắt mọi người còn nhớ, nhiều ngôi nhà ở Phú Yên, Bình Định đều có mái sau được kéo dài thêm để làm kho chứa cuốc xẻng, hay lương thực, thậm chí làm phòng ngủ của con gái. Căn nhà của cô Loan khá đặc biệt vì phía sau là phòng tập võ. Hóa ra, cha con chủ nhà đang luyện võ công vào sáng sớm.

Bị kích động quá mức, Ông Đội nép bên cửa liếp, lén nhìn trộm. Bất ngờ, ông già xoay người, nắm lấy vai lôi Ông Đội vào phòng tập. “Vào đây chớ nấp làm gì. Ông Đội có biết võ không?”  Vừa lắc đầu ra hiệu không biết,  ông đã gạt chân làm Ông Đội ngã lăn trên sàn đất.  Chưa đứng vững ông đã gạt tay, lên chỏ khiến Ông Đội ngã lăn quay thêm một lần nữa.  Ông bảo, hai chiêu võ này chỉ để phòng thân khi gặp nguy khốn, chủ yếu bất ngờ đánh gục đối thủ để chạy thoát thân. Vừa nói xong, ông đóng vai làm địch thủ để Ông Đội thực tập.

Nhiều năm sau đó, một hôm đội khoan được điều đến khảo sát Đập Suối Hành ở Cam Ranh.   Đập Suối Hành dài chừng hơn cây số, vừa thi công xong, sau một cơn lũ đã bị vỡ. Cuộc khảo sát nhằm tìm ra nguyên nhân tại sao con đập không chịu nỗi sức nước theo tính toán thiết kế.

Trận lũ quét không những xé tan thân đập mà còn khiến làng quê đã nghèo còn thêm điêu tàn, xơ xác. Cả đội trú ngay tại công trường, trong chiếc lán lợp tranh dùng cho công nhân thi công đập trước đây bỏ lại. Một quán cà phê trước đây phục vụ công trường, dường như còn tiếc nuối thời sinh hoạt đông đúc vẫn chưa đóng cửa.  Nhờ vậy, cả đội vừa kéo đến là đã sà vào quán để vừa ăn uống vừa nắm tình hình địa phương, nhất là khâu hậu cần. Lúc đó, trong quán có vài thanh niên vừa uống rượu, vừa có thái độ khiếm nhã với một phụ nữ có lẽ là chủ quán.

Chủ quán thấy các chàng trai khảo sát đến mừng rỡ ra mặt. Chị cho biết đám thanh niên kia thường đến ăn uống nhưng không chịu trả tiền. Mỗi khi mẹ con chị lên tiếng đòi tiền, chúng dọa đốt quán.  Nợ chưa thu được, đóng cửa dọn đi là mất, đấy là lý do chị lần lữa chưa dọn đi nơi khác.

Bốc đồng vì chút hơi men và ỷ vào số đông, Ông Đội gọi một thanh niên đến và yêu cầu nhóm thanh niên giữ trật tự. Một gã to con nhất trong đám hất hàm hỏi, “Mày muốn gì?” Hắn đứng phắt dậy, tiến gần phía Ông Đội, khoa tay múa chân định xông vào đánh. Ông Đội bất ngờ dùng thế võ hộ thân học được hồi còn ở Tuy Hòa ra áp dụng. Đối thủ ngã gục, hắn lồm cồm bò dậy và kêu cả nhóm đứng dậy ra khỏi quán.

Bà chủ quán đem rượu ra mời.  Cả tổ ăn uống xong trở về lán nghỉ ngơi. Khoảng 9 giờ tối, lúc mọi người đang ngủ say, ai nấy phải bật dậy vì tiếng la hét ở bên ngoài lán. Đám thanh niên hồi tối bỏ đi, chúng quay lại với nhiều thành viên hơn, mỗi đứa cầm trên tay hung khí và một vài ngọn đuốc sáng rực. Chúng yêu cầu Ông Đội ra để gặp.  Một tay có vẻ là trưởng nhóm dõng dạc nói, “Hồi chiều ông nào đánh gục học trò tôi, xin mời ra đấu trực tiếp với tôi.” Nghe rõ mồn một lời hắn nói, Ông Đội hết sức lo lắng. Nếu không ra gặp, chúng điên tiết đốt lán, chết hết cả tổ. Nếu ra đánh đấm, Ông Đội còn miếng võ nào nữa đâu để thi thố. Hai chiêu võ học của ông già, ra đòn xong là phải chạy thoát thân kia mà. 

“Nước loạn mới biết tôi trung.” Cường Hải Phòng bước ra cửa, vừa đi vừa chửi “Đ.M! Mấy ông biết mấy giờ rồi không?  Ông Đội của tao say quá đã ngủ rồi! Có gì sáng mai gặp nhau giải quyết, tụi bây về đi.” Đám thanh niên dùng dằng không chịu về. Đuốc cháy hừng hực.  Cường hét lớn. “Đ.M. Tụi bây có về không tao bắn đây.” Biết địch thủ có súng, nhóm thanh niên mới chịu rút đi.

Những năm sau ngày đất nước thống nhất, đội khảo sát cầu đường được cấp hai khẩu súng, một AR15 và một khẩu các-bin. Cụ Hải còn có riêng một khẩu Colt 45.  Lý do dùng súng là để phòng khi vào rừng gặp thú dữ hoặc đụng độ với lính Fulro. Súng nặng, chẳng ai muốn giữ. Minh Xụi thường xung phong mang súng để đi săn.  Thành tích săn bắn của Minh Xụi không nhiều, nhưng cũng cải thiện đời sống phần nào cho cả đội khảo sát.  Là một kỹ sư trẻ, loại thư sinh trói gà không chặt, Ông Đội chưa bao giờ đụng đến súng đạn.  Hồi ở tổ khảo sát, thỉnh thoảng, ông Đội được Minh Xụi rủ đi theo rình bắn cá ban ngày hoặc thú rừng vào ban đêm.

Thật ra, lúc Cường dọa nạt đám thanh niên kia, tổ khoan làm gì có súng. Trước đó mấy năm đã có lệnh của nhà nước thu hồi vũ khí từ các đơn vị dân sự. Tuy vậy, sáng hôm sau, tổ khoan được trang bị đầy đủ “vũ khí”. Nào là tay quay, ống típ, cà lê … Cả đội đến quán cà phê ngồi từ rất sớm. Lũy, một công nhân to lớn nhất tổ có vẻ mặt lầm lì có thể là người đóng vai “Lê Lai cứu chúa” đứng ra đôi co với địch thủ và cũng để ra uy. Thật ra, Lũy cũng có ít võ thiếu lâm hay thần quyền gì đó do anh Tường truyền lại.

Có lẽ thấy quân khảo sát “sung” quá, đối phương chủ động giảng hòa. Ông Đội vô cùng mừng rỡ và thầm cảm ơn anh em trong tổ đã không ngại hiểm nguy, có tinh thần đoàn kết bên Ông Đội và đặc biệt có tinh thần Lục Vân Tiên, tỏ thái độ trước những việc bất công. Còn mẹ con chủ quán trước cách cư xử của các chàng trai tổ khoan, họ vô cùng mừng rỡ và coi anh em như những người anh hùng.

Những chuyện không may thời khảo sát

Có thể nói tôi không gặp may từ những ngày đầu công tác ở Xí nghiệp Khảo sát Thiết kế Giao thông Vận tải Phú Khánh, nay là Công ty Tư vấn Thiết kế Giao thông Khánh Hòa. Tuy vậy, sau hơn 30 năm nhìn lại, tôi thầm cảm ơn số mệnh đã đưa tôi vào lò khảo sát dưới sự dẫn dắt của quái kiệt đất Nha Trang, cụ Trần Huy Hải và nhiều cộng sự của ông tiếp sau đó.

Điều không may đầu tiên xảy ra cho tôi từ tấm tem phiếu mua vải thời bao cấp. Là sinh viên mới ra trường, tôi mang theo mảnh tem được mua 4 mét vải nộp cho chị Dung, nhân viên Phòng Hành chính, để đổi từ tem sinh viên sang tem cán bộ. Chị đã cất nó ở một nơi nào đó và quên mất.  Khi đến lượt của hàng công nghệ phẩm thông báo bán vải, tôi đến nhờ mua và bị chị mắng cho một trận là tên dối trá, nói không thành có.  May mắn thay, bác Dũng, cũng ở Phòng Hành chính sau đó phát hiện tấm tem phiếu và thông báo cho tôi đến nhận.

Chuyện không may thứ hai xảy ra ở Thành phố Tuy Hòa. Sau một năm lăn lộn với đội khảo sát địa hình của anh Binh, tôi được cụ Hải gọi lên để kiểm tra tay nghề.  Cụ bảo, “Tốt rồi, bây giờ cậu được phép làm công việc theo chuyên môn của mình.”  Thế là tôi được phân công về một tổ khoan đất với vai trò tổ trưởng. Thời đó, các hợp tác xã nông nghiệp được tổ chức thành từng đội sản xuất nên đối với người dân Tuy Hòa, tôi được gọi là Ông Đội.

Ông Đội bắt chước kỹ sư Xuân, Phụng… rất ham học, thích nghe chương trình dạy tiếng Anh vào ban đêm qua làn sóng radio. Lợi dụng đặc điểm này, một số công nhân lớn tuổi sắp xếp cho Ông Đội một căn phòng ở vị trí cao nhất trong tòa nhà và sau đó dẫn gái về nuôi ăn và vui vẻ dưới tầng hầm. Tài Mập, trẻ nhất nhưng ham vui đã bị vướng bệnh.  Anh Trung, Công đoàn phát hiện trong một đợt đến thăm nên ông Đội phải chịu đòn khiển trách.

Phải nói đời khảo sát hết sức khó khăn về vật chất. “Cái khó ló cái khôn”, đôi khi sự sáng tạo mang đến từ việc đối phó với hoàn cảnh khó khăn như thế.  Một hôm, tổ khoan địa chất được điều quân đột xuất đến xã Hòa Thắng để khảo sát nền móng sau khi hố móng Cầu Đá Trắng gặp phải một tầng bùn lỏng chưa xác định được độ dày. Là một cây cầu nông thôn, ngân sách có hạn, việc điều thiết bị đóng cọc đến vị trí thi công cầu rất tốn kém sau khi tổ khoan hoàn tất công việc. Vì thế, ông Đội đã đề xuất với đơn vị thi công, chuyển đổi công năng của dàn khoan thành dàn máy đóng cọc. Ý tưởng được thực hiện ngay và việc dùng dàn khoan đóng cọc thi công cầu nông thôn nhanh chóng lan về Sở Giao Thông. Lãnh đạo các cấp của Sở, nhân dân địa phương đến xem và hết lời khen ngợi, nhưng việc đóng cọc nằm ngoài chức năng của tổ khoan nên cũng đã bị cụ Hải phê bình. 

Đời khảo sát sống nay đây mai đó.  Được về sống ở thành phố là một điều quá diễm phúc đối với những chàng trai khảo sát.  Tuy nhiên, đóng quân lâu ngày, tiền chi cho cà phê, thuốc lá, rượu cũng bay đi nhanh chóng vì đồng lương ít ỏi. Không những thế, đội khảo sát còn lâm vào tình trạng thiếu chất đốt để nấu ăn tập thể. Túng làm liều, anh em phải rảo quanh khu vực sinh sống để kiếm củi đốt, thực chất là đi trộm củi. 

Kế hoạch đột nhập Phòng Lương thực Tuy Hòa đóng trước văn phòng của xí nghiệp được hoạch định khá hoàn hảo.  Ông Đội được giao nhiệm vụ tán tỉnh một cô nhân viên (sau này trở thành vợ). Lũy, Hùng, Thượng… lẻn vào khiêng củi. Không may, vừa hoàn thành xong nhiệm vụ thì bị du kích đến lục soát văn phòng và đòi gặp ông Đội để lập biên bản.  Ông Đội trốn trên máng xối, nơi giao nhau giữa hai căn nhà, không dám xuất đầu lộ diện.  Lúc đó, cụ Trần Huy Hải vừa đi công tác Sông Hinh về, ghé qua văn phòng. Trông thấy cán bộ địa phương, cụ “nỗ” đến văng mảnh. “Các anh cứ về đi, tôi sẽ điều tra kỹ chuyện này, nếu đúng như các anh đã nói, tôi sẽ kỷ luật cả đội. Tuy vậy, xin báo cho các anh biết, đội này là một đội công nhân lao động xã hội chủ nghĩa ưu tú của công ty tôi đấy.  Nếu không đúng, các anh cũng sẽ chịu hoàn toàn trách nhiệm!”

Nằm trên máng xối, ông Đội thầm nghĩ, “Quả là tướng thế nào, quân thế đó!” Thế mới có câu thơ dặn dò các cô gái trẻ, “Khảo sát, địa chất, lái xe. Trong ba thằng đó chớ nghe thằng nào.”